Neurologiczne podstawy treningów EEG Biofeedback
Neurofeedback jest procesem, który trwa w czasie, ponieważ bazuje na plastyce mózgu, czyli jego zdolnościach do zmian. Podatność na zmiany jest cechą indywidualną, a jej podłożem jest modyfikacja (pod wpływem docierających doznań zmysłowych) połączeń synaptycznych utworzonych już we wczesnym dzieciństwie. Ponieważ jest ona zachowana do końca życia człowieka, oznacza to, że nie ma ograniczeń wiekowych dla uczenia się zarówno klasycznymi sposobami, jak i z wykorzystaniem nowoczesnej metody usprawniania pracy mózgu, jaką jest EEG Biofeedback (stąd mogą z niej korzystać już dzieci 4-5 letnie, jak i osoby w podeszłym wieku). Ograniczenie wiekowe w dolnym zakresie, czyli w przypadku bardzo małych dzieci nie wynika z przeciwwskazań medycznych do stosowania treningów lecz z braku możliwości osiągnięcia w tym wieku rozwojowym świadomej współpracy z terapeutą. Dlatego w naszym gabinecie, jeśli zaistnieje wyraźna konieczność, w terapii może brać udział dziecko nawet 3 letnie, ale pod warunkiem, że udaje mu się sprostać wymaganiom formalnym związanym z udziałem w ćwiczeniach.
U dzieci duża plastyczność mózgu wynika z jego niedojrzałości, bowiem w młodych mózgach komórki nie pełnią jeszcze specyficznych funkcji i łatwiej mogą przejąć rolę Np. komórek uszkodzonych. Rozpoczynając terapię metodą EEG Biofeedback należy zakładać jako niezbędną ilość około 20-30-40 sesji, co jest uzależnione od indywidualnych cech pacjenta, m.in. podatności jego mózgu na zmiany, a także aktywności własnej w czasie treningów.
Przeciwwskazania do terapii
EEG Biofeedback jest metodą bezpieczną pod warunkiem, że terapię przeprowadza się zgodnie z procedurami oraz uwzględnia się potrzebę modulacji protokołów w zależności od bieżącego wpływu ćwiczeń na funkcjonowanie pacjenta.
W zasadzie nie ma przeciwwskazań do stosowania metody, ale Np. w przypadku padaczek wrażliwych na fotostymulację i hiperwentylację zachowuje się szczególne środki ostrożności.
Ćwiczeń nie zaleca się w sytuacji:
– przeziębienia z gorączką, bardzo silnego kataru, który utrudnia ćwiczenia
– bycia pod wpływem narkotyków lub alkoholu
Długość terapii
Treningi EEG Biofeedback możemy podzielić na :
– Krótkoterminowe 20 spotkań( osoby zdrowe, dla usprawnienia funkcji poznawczych, dla poprawy snu itp.). Z naszych doświadczeń terapeutycznych wynika, iż mniejsza ilość sesji niż 20 z reguły nie przynosi żadnych lub przynosi mizerne korzyści i nie polecamy decydowania się na taką formę terapii. Jest to niepotrzebne marnowanie czasu i pieniędzy, gdyż zbyt mała liczba powtórzeń w procesie samoregulacji jest niewystarczająca do wywołania i utrwalenia pożądanych zmian.
– Średnioterminowe 30-40-60 spotkań (ADHD, zaburzenia uwagi, Zespół Aspergera, autyzm, dysleksja, dystonie, zaburzenia osobowości). Np. w ADHD poprawę można czasem uzyskać już po 20 sesjach, ale żeby efekty były satysfakcjonujące i trwałe koniecznych jest 40 i więcej spotkań.
– Długoterminowe powyżej 60 spotkań (afazja, porażenie mózgowe, padaczki, upośledzenie umysłowe, Zespół Touretta).
W przypadku terapii średnio i długoterminowych treningi nie zawsze przebiegają w jednym cyklu. Często przeprowadza się 20-30 lub 40 sesji treningowych i daje się pacjentowi czas na rozwinięcie się efektów terapii, a za 3 miesiące, pół roku a nawet po dłuższej przerwie może on kontynuować dalszą terapię przez kolejnych 20-30 spotkań. Wybór procedury zależy w dużym stopniu od samego pacjenta, stopnia występujących zaburzeń i wytrzymałości mózgu na wysiłek związany z treningiem. Jeśli bowiem dziecko jest już bardzo przemęczone udziałem w ćwiczeniach, spada jego zapał do pracy, rośnie zniechęcenie, a terapeuta zauważa zatrzymanie się trendu korzystnych zmian w samoregulacji, wręcz pożądane jest zaproponowanie przerwy w terapii(jednak nie wcześniej niż po 30 sesjach w pierwszej fazie ćwiczeń). W naszej praktyce mamy wielu pacjentów, którzy wracają na kontynuowanie terapii po dłuższej przerwie i jest to bardzo korzystne z punktu widzenia jej efektywności.
Terapia EEG Biofeedback wymaga cierpliwości i zaangażowania. Może przynieść bardzo pożądane rezultaty nawet w ciężkich przypadkach ( autyzmu, Zespołu Touretta, porażenia mózgowego, depresji itd.) wszakże pod warunkiem, że ćwiczeń będzie odpowiednia ilość. Z reguły im więcej, tym lepiej. Dużym błędem osób decydujących się na udział w terapii jest zbyt wczesne zakończenie udziału w sesjach na zasadzie: ”już się czuję lepiej, więc taka ilość mi wystarczy” lub sytuacja odwrotna: ”ćwiczę i nic to nie daje, więc nie ma sensu chodzić dalej”. Statystycznie co 6 mózg jest mało podatny na tego typu ćwiczenia, co nie oznacza, że nie jest on w stanie w ogóle wyuczyć się nowych wzorców funkcjonowania. Z doświadczenia wiemy, że każdy człowiek jest to w stanie osiągnąć, ale niektórzy muszą poświęcić na to więcej czasu.
Daniel Amen amerykański psychiatra mówi, iż Neurofeedback jest potężną i fascynującą metodą leczniczą, która wymaga odpowiedniej ilości czasu, aby doszło do wyraźnych zmian, na lepsze. Pacjent musi nierzadko uczestniczyć w sesjach przez rok, dwa i więcej.
Siegfried Othmer – czołowa postać światowego Biofeedbacku podaje przypadek nastolatka z Zespołem Touretta, który uczęszczał na terapię w jego Klinice przez ok. 200 razy z częstotliwością 1 sesja dziennie. W wyniku terapii u dziecka całkowicie cofnęły się zaburzenia. Metodą samoregulacji udało się osiągnąć efekt, wobec którego tradycyjna medycyna była bezradna, bowiem zażywane leki jedynie łagodziły zaburzenia towarzyszące tej chorobie.
Początek treningów
Pierwsze 5-10 sesji to czas, kiedy mózg uczy się sztuki wytwarzania określonych wzorców pracy i osiągania zadanego celu. Jest to bardzo ważny okres w treningach i nie należy zakłócać systematyczności spotkań. Długotrwałe i częste przerwy w terapii w tej fazie cyklu znacznie spowalniają procesy regulacyjno- naprawcze i w negatywny sposób wpływają na efektywność terapii.
Częstotliwość sesji treningowych
Treningi mogą odbywać się z częstotliwością:
– jeden raz w tygodniu (ilość minimalna dla osiągnięcia efektu),
– dwa, trzy razy w tygodniu (ilość optymalna), przy czym przy pierwszych 10 sesjach bardzo dobrze jest, gdy spotkania odbywają się 3 razy w tygodniu (nie jest to jednak niezbędne)
– możliwe i dopuszczalne jest stosowanie treningów z częstotliwością kilka razy w tygodniu, a w wyjątkowych okolicznościach nawet dwa razy dziennie, ale w takich przypadkach przerwa między kolejnymi sesjami powinna być stosunkowo długa, najlepiej kilkugodzinna z towarzyszącą drzemką albo dłuższym snem.
Efekty treningów
Zauważalne zmiany w zachowaniu pacjenta poddającego się terapii Biofeedback mogą wystąpić już po kilku sesjach, choć z reguły ma to miejsce między 10 a 15 treningiem. Zdarza się jednak, że niektórzy pacjenci pozytywne zmiany zauważają dopiero po 20-25 sesjach. Najszybszy efekt w terapii uzyskuje się w poprawie już zorganizowanych połączeń neuronalnych, a najdłużej trwa odbudowa utraconych funkcji w wyniku doznanych urazów i chorób (wylew, udar).
Trwałość terapii
Retrospektywne testy przeprowadzone przez J. Lubara na pacjentach poddanych terapii EEG Biofeedback po 5 i 10 latach wykazały, że u tych osób nadal utrzymuje się znacząca redukcja nadpobudliwości ruchowej, zaburzeń uwagi, drażliwości, niepokoju, czy zaburzeń uwagi. Zmiana pozytywnie utrwalonego w treningu wzorca fal mózgowych, szczególnie gdy dotyczy ona sfery emocjonalnej, motywacji, nastroju może ustępować w czasie w wyniku mechanizmów typowych w dysregulacjach (rozregulowaniach) np. nadmiernego stresu. Wtedy dobrze jest powrócić na jakiś czas do ćwiczeń z neurofeedbackiem w celu przypomnienia mózgowi starych, pozytywnych wzorców funkcjonowania i ponownego osiągnięcia stanu wyciszenia i równowagi.